دربخشي ازآيات قرآن، فلسفه نماز يادكردن خداوند متعال ذكرشده است.’’اقم الصلوه لذكري’’(سوره طه،آيه14).

درحقيقت ياد خدابودن مساوي فراموشي غير خدا ميباشد.يا دربخش ديگري ازآيات قرآن ،خداوند متعال اثرات نماز را ذكرفرموده كه نشان ازجايگاه بلند نماز دركليه شئونات زندگي بشري ميباشد.

’’ان الصلاه تنهي عن الفحشاء والمنكر’’(سوره عنكبوت آيه 45 )محققا نماز انسان را ازكارهاي زشت وناپسند باز ميدارد.

يا درسوره اي ديگر خداوند متعال مي فرمايد:’’اي اهل ايمان ازنماز واز صبركمك بخواهيد وازاين دومنبع نيرو استمداد كنيد.’’(سوره بقره،آيه153).

درهرحال نمازازچنان جايگاهي درقرآن كريم برخوردار است كه هم دركوچك ترين سوره (كوثر)وهم دربزرگترين سوره(بقره) ازنمازذكر شده است.

بحث وبررسي درمورد نماز دردين اسلام درعين واضح وآشكاربودن ،ازموضوعات عميق وقابل تعمقي است.همانطوريكه درقرآن آمده است قضيه تسبيح وتنزيه خداوند متعال وخالق هستي فقط مربوط به انسانها نيست بلكه اين موضوع مربوط به كليه مخلوقات اعم ازفرشتگان،موجودات زنده وغيرزنده نيز ميشود.(سوره جمعه،آيه 1-سوره انبيا،آيه 79-سوره رعد،آيه 13-...).

انسان بالفطره خداپرست وخداگرا آفريده شده واززماني كه خودش را مي شناسد درراستاي شناخت وابراز عبادت نسبت به معبود خود قدم بر مي داردفقط شكل ومصداق اين عبادت درصورتي كه درراستاي تعاليم پيامبران باشد،درمسير درست قرار خواهد گرفت وگرنه درجهات ديگر سوق پيدا مي كندولي درهرحال درروح وذات مسئله همان روحيه پرستش درانسانها تجلي خواهديافت.

درقرآن كريم نيز هدف ازخلقت انس وجن ،عبادت وبندگي خداوند ذكر شده است(سوره ذاريات، آيه56).بنابراين نماز كه مصداق واقعي عبادت وبندگي به درگاه خداوند متعال است اگر با رعايت تمامي جوانب امر صورت گيرد مي تواند درپرورش روح وجسم بشري اثر عميق وخارق العاده اي داشته وانسان را درمسير واقعي كه همان هدف خلقت است قراربدهد.نماز وعبادت وبندگي به درگاه خداوندي درتمامي اديان گذشته وجود داشته وتمامي پيامبران مردم را به اين امر سفارش كرده اند.گرچه ممكن است شكل نماز دراديان مختلف فرق داشته باشند.

دراديان گذشته طبق فرموده خداوند متعال درقرآن كريم،نماز وجود داشته وذكر وياد خداوندازاين طريق دربين مردم رواج داشته است كه به چند آيه ازآيات قرآن دراين زمينه اشاره مي كنيم:

قرآن كريم ازقول حضرت ابراهيم مي فرمايد:

’پروردگارا،من يكي ازفرزندانم را دردره هاي بي كشت وزرع،نزد خانه محترم تو،سكونت دادم تانماز را به پا دارند’(سوره ابراهيم،آيه37).

يا درآيه اي ديگرخداوند متعال مي فرمايد:’وچون ازبني اسرائيل پيمان محكم گرفتيم كه جز خدارا نپرستيد وبه پدرومادر،خويشان ويتيمان ومستمندان احسان كنيد وبامردم سخن بگوييد ونمازرا به پا داريد.’(سوره بقره، آيه 83 )

خداوند متعال درسوره روم،آيه31 مي فرمايد:’منيبين اليه واتقوه واقيموالصلوه ولا تكونومن المشركين’

دراين آيه خداوند متعال ازبين همه اوامر فقط نمازراذكركرده كه بايستي آن را به پا داشت كه اين مسئله اهميت وجايگاه نمازرا ميرساند وازبين گناهان نيز شرك را ذكرفرموده كه ازبزرگترين گناهان محسوب ميشود.بنابراين ازاين مسئله ميتوان پي بردكه يكي از تفاوتهاي فرد مشرك وبا تقوي،اقامه نماز بوده وازاهميت موضوع خبر ميدهد.

يا دربخشي ازآيات، نماز دركناركتاب خدا آورده شده كه نشان از جايگاه نماز ميباشد.’’يتلون كتاب الله واقاموالصلوه’’(سوره فاطر،آيه29).

واژه نماز در قرآن

واژه «الصلوة» بدون مشتقات، 61 بار و با مشتقات، 98 بار در قرآن به كار رفته است[1] از جمله آياتى كه درباره نماز سخن گفته اند عبارتنداز:

سوره ابراهيم، آيه 31،37و40               اسراء، آيه 78                              لقمان، آيه4و17

انعام،آيه 72                                    اعراف، آيه170                            ماعون، آيه4و5.

در قرآن سوره اى كه به نماز اختصاص داشته باشد وجود ندارد، لكن برخى از سوره ها كه آيه هاى بيشترى از آنها به امر نماز پرداخته عبارتند از:

1.   بقره آيه هاى 3،43،45،83،110،153،157،177،238و277.

2.  نساء آيه هاى:43،77،90،101،102،103،142،162.

3.  مائده آيه هاى:6،55،58،91،106.

واژه «صلى» در قرآن، دو ريشه دارد: يكى به معناى افروختن آتش يا چيزى شبيه آن: «صلى يصلى» مانند: (جَهَنَّمَ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمِهَادُ)و (تَصْلَى نَاراً حَامِيَةً)اين معنا ارتباطى با «صلاة» ندارد. ديگرى خود واژه «صلوة» است; «صلى يصلو» كه درقرآن به چند معنا به كار رفته است:

1. دعا، تبريك و تمجيد: (...وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ...)[4] و (إِنَّ اللَّهَ وَمَلاَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلَّوا عَلَيْهِ...).

2. عبادت خاص (نماز): (فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْكُرُوا اللّهَ قِيَاماً وَقُعُوداً وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَاباً مَوْقُوتاً).

3. عبادت: (وَمَا كَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكَاءً وَتَصْدِيَةً...).

4. رحمت خداوند: (أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِن رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ...).

5. كنيسه هاى يهوديان: (لَهُدِّمَت صَومِعُ وبِيَعٌ وصَلَوتٌ ومَسـجِدُ يُذكَرُ فِيهَا اسمُ اللّهِ كَثيرًا...).

مواظبت بر نمازها

سوره معارج ، آیه 34 :

والذین هم علی صلاتهم یحافظون 

و کسانی که بر نمازهاشان مواظبت دارند ...

رکوع و سجود

سوره حج ، آیه 77 :

یا ایها الذین آمنوا ارکعوا واسجدوا واعبدوا ربکم وافعلوا الخیر لعلکم تفلحون 

ای  کسانی که ایمان آورده اید ، رکوع کنید و سجده کنید و پروردگارتان رابپرستید و کارهای نیک به جای آورید ، باشد که رستگار گردید...

اخلاص در نماز

سوره انعام ، آیه :163

لا شریک له وبذلک امرت وانا اول المسلمین

او را شریکی نیست به من چنین امر شده است ، و من از نخستین مسلمانانم...

اثر سجده

سوره علق ، آیه :19

کلا لا تطعه واسجد واقترب

نه ، هرگز ، از او پیروی مکن و سجده کن و به خدا نزدیک شو...

ناظر به افعال

سوره شعراء ، آیه :219

وتقلبک فی  الساجدین 

و نماز خواندنت را با دیگر نمازگزاران می  بیند...

نماز و بازار

سوره نور ، آیه :37

رجال لا تلهیهم تجاره ولا بیع عن ذکر الله واقام الصلاه وایتاء الزکاه یخافون یوما تتقلب فیه القلوب والابصار

مردانی  که هیچ تجارت و خرید و فروختی از یاد خدا و نمازگزاردن و زکات دادن بازشان ندارد ، از روزی که دلها و دیدگان دگرگون می شوند هراسناکند...

نماز و رستگاری

سوره مومنون ، آیه 2:

(1) قد افلح المؤمنون

(1) به تحقیق رستگار شدند مؤمنان

--------------------------

(2) الذین هم فی صلاتهم خاشعون

(2) آنان که در نمازشان خشوع می ورزند ...

توصیه به حضرت مریم برای  نماز

سوره آل عمران ، آیه :43

یا مریم اقنتی لربک واسجدی وارکعی مع الراکعین

ای مریم ، از پروردگارت اطاعت کن و سجده کن و با نمازگزاران نماز بخوان...

نماز از روی  کسالت

سوره نساء ، آیه :142

ان المنافقین یخادعون الله وهو خادعهم واذا قاموا الی  الصلاه قاموا کسالی یراؤون الناس ولا یذکرون الله الا قلیلا

منافقان خدا را فریب می دهند ، و حال آنکه خدا آنها را فریب می دهد و چون به نماز برخیزند با اکراه و کاهلی برخیزند و برای خودنمایی  نمازکنند و در نماز جز اندکی خدای را یاد نکنند...

آيه وجوب نماز  :

 سوره مباركه نساء آيه 103

{فاقيموا الصلوة انّ الصلوة كانت علي المومنين كتابا موقوتا } 

نماز را اقامه كنيد همانا نماز براي اهل ايمان حكمي واجب و معين است .

سفارش به نماز درقرآن

و نماز را برپا داريد و زکات را ادا کنيد؛ و هر کار خيرى را براى خود از پيش مى‏فرستيد، آن را نزد خدا (در سراى ديگر) خواهيد يافت؛ خداوند به اعمال شما بيناست...  (سوره بقره آيه 110)

 از هر جا (و از هر شهر و نقطه‏اى) خارج شدى، (به هنگام نماز،) روى خود را به جانب «مسجد الحرام» کن! اين دستور حقى از طرف پروردگار توست! و خداوند، از آنچه انجام مى‏دهيد، غافل نيست!...   (سوره بقره آيه 149)

اى افرادى که ايمان آورده‏ايد! از صبر (و استقامت) و نماز، کمک بگيريد! (زيرا) خداوند با صابران است... (سوره بقره آيه 153)

در انجام همه نمازها، (به خصوص) نماز وسطى [= نماز ظهر] کوشا باشيد! و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا بپاخيزيد!...   (سوره بقره آيه 238)

(نماز را) در حال پياده يا سواره انجام دهيد! اما هنگامى که امنيت خود را بازيافتيد، خدا را ياد کنيد! [= نماز را به صورت معمولى بخوانيد!] همان‏گونه که خداوند، چيزهايى را که نمى‏دانستيد، به شما تعليم داد...  (سوره بقره آيه 239)

کسانى که ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را برپا داشتند و زکات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسى بر آنهاست، و نه غمگين مى‏شوند...   (سوره بقره آيه 277)

هدف از اقامه نماز :

سوره طه آيه 14

{ فاعبدني و اقم الصلوة لذكري }

مرا عبادت كن و نماز را براي ذكرمن بپا دار (هدف از آفرينش عبادت و راه عبادت نماز است )

نماز و تسبيح  موجودات عالم :

 سوره نور آيه 41

الم تر ان الله يسبح له من في السموات و الارض و الطير صافات كل قد علم صلاته و تسبيحه 

آيا نديدي هر آنچه در آسمانها و زمين است و پرندگان صف كشيده در حال پرواز همه بذكر خدا مشغولند , همه موجودات نماز و تسبيح خود را ميدانند .

اوقات نماز :

سوره اسراء آيه 78

{ اقم الصلوة لدلوك الشمس الي غسق الليل و قرآن الفجر انّ قرآن الفجركان مشهودا}

نماز را از زوال آفتاب (ظهر و عصر) تا نهايت تاريكي شب (مغرب و عشاء) بپا دار و نماز صبح را كه همانا نماز صبح مشهود ملاءك و فرشتگان است . 

آيات تكميلي اوقات پنج گانه نماز: بقرة آيه 238. هود آيه 114 . نورآيه 58

مهمترين اثر نماز :

 سوره عنكبوت آيه 45

{ ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنكر }

همانا نماز انسان را از زشتيها و گناه باز مي دارد .

آيه تيمم :

 سوره مائده آيه 6

{ فلم تجدوا مآء فتيمموا صعيدا طيبا فامسحوا بوجوهكم و ايديكم منه }

پس اگر آب نيافتيد تيمم كنيد با خاك پاك پس مسح كنيد با آن صورت و دستهايتان را

قبله و جهت نماز :

سوره بقره آيه 144

{ فلنولينك قبله ترضها فول وجهك شطر المسجد الحرام } 

روي تو را به قبله اي ميگردانيم كه خشنود شوي پس رويت را به جانب مسجد الحرام كن .

آيه وضوء :

سوره مائده آيه 6

{ يا ايها الذين ءامنوا اذا قمتم الي الصلوة فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الي المرافق وامسحوا برئوسكم  و ارجلكم الي الكعبين } 

اي مومنان هنگام اقامه نماز صورت و دستهايتان را تا آرنج بشوئيد و سر و پاهايتان را تا برآمدگي پا مسح كنيد .

نماز جماعت :

سوره بقرة آيه 43

{ و اقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و اركعوا مع الراكعين }

و نماز بپاي داريد و زكات دهيد و ركوع كنيد همراه ركوع كنندگان .

نماز جمعه :

سوره جمعه آيه 9

{ اذا نودي للصلوة من يوم الجمعة فاسعوا الي ذكر الله و ذروا البيع } 

اي مومنان هنگامي كه ندا داده شد براي نماز روز جمعه پس بشتابيد بسوي ذكر خدا و كسب و تجارت را رها كنيد .

سبک شمردن نماز

سوره ماعون ، آیه 5:

الذین هم عن صلاتهم ساهون

که در نماز خود سهل انگارند ...

آسان بودن نماز برای  خاشعان

سوره بقره ، آیه :45

واستعینوا بالصبر والصلاه وانها لکبیره الا علی  الخاشعین 

از شکیبایی و نماز یاری جویید و این دو ، کاری دشوارند ، جز برای اهل خشوع ...